เรื่องของมด

เมื่อเราเฝ้ามองเด็กๆวาดภาพไม่ว่าจะใช้อุปกรณ์ชนิดไหน เราจเห็นได้ว่าเด็กสนใจอยู่กับการวาดภาพของตน เด็กบางคนอาจวาดไปด้วยคุยกับตัวเองไปด้วย แววตาช่างเป็นประกาย เมื่อสิ่งที่คิดฝันไว้ภายในสามารถปรากฏออกมาภายนอกได้ เด็กดูพึงพอใจกับสิ่งที่ตนวาด และไม่รู้สึกว่าตนจะวาดออกมาไม่ได้ หรือกลัวว่าวาดออกมาแล้วจะผิด ด้วยความที่เด็กต้องการถ่ายทอดพลังความคิด จินตภาพของเด็กจึงแจ่มชัด วาดภาพออกมาได้อย่างละเอียดลออราวกับว่ามันเพิ่งเกิดขึ้น

การวาดภาพเป็นการทำให้เด็กได้เรียนรู้ตัวตนและโลกในทัศนะคติของศิลปะ เด็กเล็กวาดรูปตามสิ่งที่เขากำลังสนใจ เช่น วาดภาพบุคคลในครอบครัว พ่อแม่ พี่น้อง ตัวเอง ตลอดจนผู้คนในบ้านและสัตว์เลี้ยง เด็กทั่วไปจะเริ่มขีดเขี่ยลงบนกระดาษราว ๑-๒ ขวบ ภาพที่ปรากฏจะเป็นลายเส้นวนไปวนมา แสดงถึงจินตภาพที่ยังมีความสัมพันธ์อยู่กับจักรวาลและดวงดาว

ผู้ใหญ่อาจมองว่าเด็กยังเขียนอะไรไม่เป็น การมองเช่นนั้นเป็นการตัดสินจากประสบการณ์ที่ผ่านชีวิตแบบคนที่อยู่บนโลกมานานกว่า ลองคิดเข้าข้งเด็กอายุ ๑-๒ ขวบดูบ้าง เด็กเกิดมาในโลกเพียงไม่นาน ประสบการณ์ของเด็กย่อมสัมพันธ์กับโลกจิตวิญาณมากกว่าบนโลก ภาพเขียนของเด็กสะท้อนให้เห็นเช่นนั้น วนๆหมุนๆ มีจุดเล็กๆเต็มไปหมด คล้ายอยู่บนฟากฟ้า

การวาดภาพของเด็กคือการที่เด็กกำลังเริ่มอธิบายโลกที่เพิ่งรู้จัก เป็นการประสานระหว่างภาษาแห่งรูปทรงและสีสันด้วยการสังเกตและจินตนาการของเด็ก และเมื่อเด็กโตขึ้นจนถึง ๓ ขวบ สิ่งที่เด็กวาดก็น่าสนใจเข้าไปอีก เด็กจะวาดเป็นรูปฟอร์ม เช่น กากบาทหมุนวนเป็นขด บ้างก็ประสานฟอร์มเหล่านั้นเข้าด้วยกัน สังเกตได้ว่าเด็กจะเริ่มวาดเส้นที่ตัดกัน ซึ่งก่อนหน้านี้เส้นจะหมุนวนไม่ตัดกัน เราจึงรู้ได้ว่าภายในของเด็กเปลี่ยนไป เด็กเริ่มค้นพบตัวเองมากขึ้น มองจากภายนอก

เด็กวัย ๓ ขวบก็เป็นเช่นนั้น มักชอบเล่นปะทะกัน และมักจะชอบปฏิเสธและยึดตนเป็นหลัก วัย ๔-๖ ขวบนั้นมีรายละเอียดของภาพมากขึ้นเป็นลำดับ เด็กวาดภาพบุคคลในครอบครัว วาดบ้านและสนามหญ้า ท้องฟ้า เมฆ ดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ ดวงดาว ฯลฯ

ภาพวาดแสดงถึงการเปิดตัวเองออกสู่โลกกว้าง ภาพวาดทำให้เราทราบว่าเด็กวางตัวเองสัมพันธ์กับโลกที่ตนอยู่แบบไหน แบบมีความสุขหรือแบบเศร้า เด็กป่วยบางคนวาดภาพบ้านของตนอยู่บนท้องฟ้าในยามค่ำคืน ลอยอยู่กับก้อนเมฆและสายรุ้ง และน่าแปลกที่เด็กๆมักวาดดวงอาทิตย์เป็นทรงกลมและรัศมีออกมาเป็นแฉกๆ ทั้งๆที่เด็กๆก็ไม่ได้มองดูดวงอาทิตย์บ่อยนัก แต่พลังของดวงอาทิตย์ต่างหากที่ส่งลงมาให้เด็ดรู้สึกได้

เด็กมีรูปทรงสองอย่างที่มีอยู่ในโลกเท่านั้น คือ เส้นตรงและเส้นโค้ง จากความประทับใจส่วนตัวของเด็ก นำเส้นเหล่านั้นมาสร้างสรรค์ต่อ ถึงแม้ภาพวาดของเด็กจะออกมาเหมือนๆกัน แต่ไม่ใช่ว่าเด็กทำตามกัน แบบลอกความคิดคนอื่น แต่เนื่องจากธรรมชาติเป็นส่วนหนึ่งของเด็ก เด็กจึงวาดภาพที่มีสิ่งต่างๆในธรรมชาติแวดล้อมที่มีอิทธิพลต่อเด็ก

หากเราต้องการรู้จักเด็ก เราต้องหันมามองว่าเด็กกำลังวาดอะไรในภาพ เด็กแต่ละคนมีความเฉพาะตนในการวาดภาพ ภาพของเด็กสะท้อนตัวตนของเด็ก

ทำให้ผู้ใหญ่ต้องปรับความคิดของศิลปะสำหรับเด็กใหม่ ว่าภาพที่วาดโดยเด็กเล็ก ก่อนวัยเรียนต้องเปิดโอกาสให้เด็กมีอิสระในการวาดเอง เพราะเด็กกำลังสะท้อนสิ่งที่อยู่ในตัวเด็กออกมาให้เราเห็น

การให้เด็กทำกิจกรรมวาดภาพที่มีเทคนิคต่างๆเพื่อความสนุก เพื่อความแปลกใหม่นั้น เป็นกิจกรรมประดิษฐ์ให้สอดคล้องกับเทศกาลต่างๆ เช่น ทำการ์ดอวยพร ทำหน้ากากสำหรับเล่นละคร ทำมงกุฏเจ้าหญิงเจ้าชาย ฯลฯ เป็นกิจกรรมที่ทำงานเป็นกลุ่ม หรือทำงานเดี่ยวก็ได้ ขึ้นอยู่กับจุดประสงค์และผลที่ต้องการ จะเห็นได้ว่าการทำงานประดิษฐ์นั้นมีรูปแบบที่จัดวางไว้แล้วตั้งแต่ต้นจนงานเสร็จ

เด็กเล็กๆ ๐-๗ ขวบยังอยู่ให้วงแห่งความฝันคล้ายคนที่อยู่ในภวังค์ เด็กยังไม่สามารถแยกความฝันออกจากความจริงได้ เด็กยังอยู่ในช่วงของจินตนาการที่คิดออกมาเป็นภาพ และกำลังค่อยๆพัฒนาต่อไปเป็นความคิดที่เป็นเหตุเป็นผล มีคอนเซ็ปต์ และเป็นรูปธรรมเมื่อเข้าสู่วัย ๗ ปีหรือวัยที่เข้าเกณฑ์เรียน

ครูและพ่อแม่ควรให้งานศิลปะแบบไหนแก่เด็กจึงจะเหมาะ

งานที่ให้ต้องสนับสนุนและเปิดโอกาสให้ความคิดเชิงภาพภายในตัวเด็กออกมาเป็นรูปร่างภายนอกได้

อุปกรณ์ที่ใช้กับการวาดภาพควรเหมาะกับพัฒนาการของเด็ก

งานศิลปะสำหรับเด็ก เช่น การวาดภาพสีน้ำ สีเทียน การปั้นดินเหนียว ปั้นแป้งหรือปั้นไขผึ้ง การวาดภาพที่มองเห็นได้ แต่การปั้นเป็นสิ่งจับต้องได้ ผู้ใหญ่ควรให้ความสำคัญกับกิจกรรมที่เกี่ยวกับมือ เพราะมือทำงานเชื่อมโยงกับสมอง และมือของมนุษย์นั้นมีความพิเศษ สามารถทำอะไรได้มากมาย การที่มนุษย์มีมือใช้งานได้เช่นนี้ นับเป็นวิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิตบนโลก แต่ในยุคสมัยนี้ผู้คนกำลังให้ความสำคัญกับการทำงานด้วยมือน้อยลง

ศิลปะสำหรับเด็กจึงมีโอกาสช่วยพัฒนาสมองสองมือและการลงมือกระทำ

ศิลปะสำหรับเด็กเป็นเรื่องขอการสะท้อนภายในตัวเด็กออกมาสู่ภายนอก อาจเป็นความที่เด็กมองโลก หรือเป็นความกดดันสะเทือนใจที่เด็กมอง